Heil - of muur-loos?

            over het kerkconcept van Van Wijnen

aanleiding

Als je de muren tussen kerk en wereld zou laten vervallen? Zou het dan niet veel gemakkelijker worden om het Evangelie door te geven? Dan heb je niet die hinderlijke kerk, die zoveel irritatie oproept dat haar boodschap al niet meer aangehoord wordt. Zonder die lastige barrière van een verstarde kerk moet het toch gemakkelijker en prettiger zijn de boodschap van Jezus door te geven? Als je denkt in termen van ‘kerkelijk’ en ‘on-kerkelijk’, frustreer je dan de onderlinge relaties tussen gelovigen en ongelovigen niet?

In het tweede nummer van Idea in 2013 schreef Harmen van Wijnen (manager van het jeugdwerk van de P.K.N.) een artikel over dit onderwerp, met als titel: De randloze kerk. Dit trof me onaangenaam, en ik heb er in het juninummer van Uitdaging een column aan gewijd, die ik later de titel “De onzalige rand” meegaf op mijn website, als verwijzing naar het artikel van Van Wijnen. De muurloze kerk is een wanstaltig idee, dat niet de evangelisatie bevordert, maar slechts de kerk verziekt...

nieuwe ideeën over de kerk en haar boodschap?

Wat wil de heer Van Wijnen bereiken? Hij hoopt op een betere verkondiging van het Evangelie, ontdaan van formalismen als de nadruk op het kerklidmaatschap in plaats van een open communicatie van het geloof. Hij wil dat er spontanere verbanden ontstaan, waarin mensen van hart tot hart met elkaar omgaan, wat ook binnen de kerk zo weinig het geval is. En verder wil hij af van een nare herinnering, hoe hij jarenlang langs de deuren ging om te evangeliseren onder randkerkelijken, in de hoop hen de kerk weer in te krijgen. Dat zijn prima wensen, en het is een vervelende ervaring - maar de remedie deugt niet.

De remedie van de heer Van Wijnen is een typisch vrijzinnige benadering van de kerk. Het verschil tussen gelovig en ongelovig valt weg, evenals de onmisbare plaats van de kerk. Uit het verlangen het Evangelie sterker te laten doorklinken, komt Van Wijnen tot de typisch vrijzinnige gedachte, dat aanpassing aan de wereld en ontsacralisering van de kerk de verkondiging van het Evangelie bevordert. Dat heeft nooit gewerkt. Het tegendeel is het geval. Zwakkere organisatie betekent verminderde kracht, niet alleen in de organisatie, maar ook in de boodschap. Uiteindelijk betekent dit plannetje een (onbedoelde?) euthanasie op de kerk, onder het voorwendsel dat ze daardoor haar uiteindelijke doel kan realiseren.

Het is geen toeval dat allerlei afdelingen van het vrijzinnige protestantisme zich tooien met de naam ‘open kerk’. Ook al geen muur. Wanneer redding en behoud geen rol meer spelen, omdat iedereen als behouden en gelovig beschouwd wordt, en wanneer de boodschap van Christus gereduceerd wordt tot ‘aardig en lief doen’, is er geen kerk meer nodig. Ze heeft haar bestaansrecht verloren, en blijft slechts als filosofisch gezelschap of plaats van bezinning nog wat aan de zijlijn meedoen. Maar dan hef je het reeds in het begin van de Christenheid ontstane stelling op, die als typerend voor de kerk aller eeuwen werd gezien: “In de wereld, niet van de wereld.” Een jaar of zestig geleden kwam J.C.Hoekendijk met zijn idealen van ‘de kerk binnenste buiten’. Dat was zijn versie van de rand- en muurloze kerk. Het werkte niet.

déjà vu

Vanuit de recente kerkgeschiedenis kennen we verschillende voorvallen die de zwakte van de muurloze kerk - zoals gepubliceerd in Idea - laten zien. Halverwege de jaren ’60 sloop opeens de mening in het reusachtig grote gereformeerde jeugdwerk binnen, dat ze maar beter op ‘open jeugdwerk’ kon overgaan. Dan pas zouden die tienduizenden gereformeerde jongeren een zoutend zout in de maatschappij zijn. Resultaat? In een jaar of vijf was het gereformeerde jeugdwerk vrijwel ter ziele, en het zoutende zout was ver te zoeken.

Een ander voorbeeld. Vlak na de Tweede Wereldoorlog waren in de toenmalige Nederlands Hervormde Kerk de confessionelen vele malen groter dan de zogenaamde ‘Bonders’. De laatsten waren echter veel meer gestructureerd dan de eersten, en nu overtreffen ze de confessionelen in vele opzichten: in aantal, kerkbezoek, financiën en zending. In de organisatiekunde kom je dit verschijnsel ook tegen. Een goed georganiseerd bedrijf (met een heldere definitie van wie ‘binnen’ en ‘buiten’ is) overtreft in groeimogelijkheden en slagkracht zwakker georganiseerde bedrijven.

Studies naar de kracht en groeimogelijkheden van kerken tonen aan, dat zowel overstructurering (vaak gepaard aan hyper-orthodoxie) als onderstructurering (vaak gepaard aan het verlies van een gevoel van eigenwaarde) de groeipotentie van een gemeenschap verzwakken.

bijbels onhoudbaar

Een kerk ontdaan van muur én dus ook struktuur (dat is de onvermijdelijke consequentie van de ideeën van Van Wijnen), gaat in tegen het voorbeeld van de vroege kerk en de instructies in de Bijbel voor het kerkzijn. Want ongestruktureerd-zijn betekent: geen ambt, geen gezag, geen kerkelijke vergaderingen, lokaal noch nationaal of internationaal, geen geordend sacrament, geen tucht, geen controle op de leer, geen georganiseerde christelijke activiteiten (sociaal werk, scholen, theologische opleiding). Die kerk kan niemand meer geordend begeleiden, stimuleren of corrigeren, gesteld dat ze nog kan blijven bestaan. Een muurloze kerk uiteindelijk heeft de ruggengraat van een kwal.

De verkondiging van het Evangelie is een bijbelse opdracht, daarin heeft Van Wijnen gelijk, en we moeten ernaar zoeken dit goed en effectief te doen. Maar bij opheffing van de grenzen tussen kerk en wereld zal al snel blijken dat de kerk niet de wereld doorsijpeld, maar dat de kerk wordt opgeslokt door de wereld. Die weg is heilloos.

E.A. waarom?

Waarom geeft de Evangelische Alliantie ruimte voor dit geluid in haar blad Idea? Dat heb ik me terdege afgevraagd. De E.A. vertegenwoordigt de evangelischen in Nederland. Ze heeft een missie, namelijk het evangelische geluid laten horen en dit verdedigen. Dat is een andere missie dan die van een krant of tijdschrift. Die moeten informeren en allerlei onderwerpen van meerdere kanten beichten, zodat de lezer weet wat er gaande is. Maar die brede aanpak valt niet te verenigen met de missie van de E.A. Als belangengroep moet zij een bepaald standpunt verkondigen, niet alle mogelijke denkwijzen.

De verdediging of aanbieding van een vrijzinnig standpunt behoort niet tot de E.A. Het is weliswaar niet de enige mening over de kerk in het betreffende nummer van Idea, maar deze mening hoort niet bij de E.A., is zelfs strijdig met haar uitgangspunten, en is daarom een heilloze misser in een blad dat de belangen van de evangelischen nastreeft. Op haar website stelt de E.A. dat haar hoofddoelstelling is: Kerken helpen om hun missionaire identiteit en roeping in de Nederlandse context te verstaan en uit te oefenen. Het lijkt me dat het gewraakte artikel daar niet aan bijdraagt.

Waarom heb ik kritiek op de in Idea-2-2013 geuite gedachte over de randloze kerk? Om de bovenstaande redenen. Omdat er een duidelijk evangelisch geluid nodig is in ons land. Omdat de E.A. me ter harte gaat. Ooit zat ik namens Agapè in de voorbereidingsgroep voor de oprichting van de E.A., en het treft me persoonlijk wanneer haar plaats en functie verwatert. Omdat de kerk mij lief is, en dit voorstel is zeer in haar nadeel.

oplossing

Natuurlijk, er moet aan gewerkt worden om de communicatie van het Evangelie, in pastoraat en evangelisatie, opener en meer van hart tot hart te laten gebeuren. Dé vraag is niet: “Hoor je wel bij de kerk?” maar: “Hoor je bij Jezus?” En evangelisatie onder kerkverlaters, zoals sommige kerken nog steeds als hun geliefde werkwijze hanteren, is zo ongeveer de meest frustrerende aanpak die er bestaat. Je begint bij de meest negatief geladen groep... Maar dat probleem kan worden opgelost zonder de kerk om zeep te helpen.

De meest definitieve oplossing tegen alle pijn en ziekte is cyaankali. Dat werkt echter té goed... Het lijkt wel of Van Wijnen echter deze weg gaat. Ik stel daar tegenover: De beste oplossing voor gebrek aan communicatie in de kerk is: Jezus centraal stellen, in alle vormen van arbeid, in elk gesprek, in elke preek en studie. De oplossing voor een wereld, die het Evangelie niet kent, is de onzichtbare Jezus, niet de onzichtbare kerk.

 

Bram Krol

26 augustus 2013