Historisch Jodendom in Afrika

               Een gepopulariseerde, korte, inleiding over wat er gaande is in de studie naar een oud, Joods, verleden van grote delen van Afrika

In de tijd van Jezus werd in sommige steden in Zuid-Egypte Hebreeuws gesproken, vanwege de Joden die zich daar sinds de val van het noordrijk van Israël en later na de val van Juda gevestigd hadden. Dat is in overeenstemming met een profetie van de profeet Jesaja. (Jes. 19:18) Wist je dat er toen een groot rijk was in het huidige Soedan met de naam Meroë. Wist je dat de ‘kamerling’ uit Handelingen 8 daar vandaan kwam? Hij was een Jood, die Hebreeuws las en sprak. Het grote vermoeden is dat Meroë door Joden bestuurd werd of op zijn minst sterk Joods beïnvloed was. Wist je dat ongeveer in die tijd ten zuiden van die streken de staat Axum ontstond, volgens oude Ethiopische geschriften bestuurd en ook grotendeels bevolkt door Joden? Axum is nu een stad in Noord-West Ethiopië. Wist je dat Axum door de bekende Pers Mani in de derde eeuw gezien werd als de vierde machtige natie op aarde – na het Romeinse Rijk, China en Perzië? Je kunt hiervan nog veel meer lezen in twee artikelen die ik heb geschreven in het Engels en een in het Frans. Hierbij de links voor de liefhebbers van spannende historie.

1. https://www.bramkrol.com/gemeentegroei/artikelen/301-hebrews-in-africa
2. https://www.bramkrol.com/gemeentegroei/artikelen/300-the-tribe-of-dan-in-west-africa
3. https://www.bramkrol.com/gemeentegroei/artikelen/308-les-secrets-du-peuple-dan-franstalig-artikel (een PDF-bestand; met interessante foto’s).

Grote delen van Noord-Oost Afrika hebben sterke Joodse invloeden ondergaan en waren hoog ontwikkeld. In Meroë vind je bijvoorbeeld veel meer pyramiden dan in Egypte, en nog zoveel meer architecturele hoogstandjes. In Axum ook, en als je de tientallen kilometers lange ondergrondse (vanwege hitte en woestijn!) irrigatiekanalen in Somaliland niet gezien hebt, kun je niet geloven dat ze bestaan. Dat zijn getuigen van een zeer ontwikkelde, hoogstaande cultuur. Ook tal van cultuurschatten (o.a. zelfs oude Hebreeuwse manuscripten en voorwerpen) zijn in die streken gevonden. Wat is van die hoog ontwikkelde cultuur nog over gebleven?

In Soedan vind je sterke Joodse invloeden onder de stammen van Zuid-Kordofan en Darfur, restanten van het oude rijk Kush, dat later Nubië heette. Ze heten dan wel Mohammedaans te zijn, maar er zit nog een andere werkelijkheid onder ook. In de 15^e eeuw schreef een Arabisch chronikeur met de bloemrijke naam Sayyid Ghuwalla ibn ‘Aid over ‘El Yahud’, sterk vertegenwoordigd in grote delen van de Soedan. Dit wordt aangehaald in hét standaardwerk over de volkenkunde van die streken, een boek uit 1922 dat in 2001 zelfs nog een herdruk kreeg: ‘A History of the Arabs in the Sudan’, geschreven door H.A. MacMichael. Aan deze gegevens wordt veel te weinig aandacht geschonken, behalve dan door de regering van Soedan, die daarin een belangrijke reden vindt de bevolking van Darfur zoveel mogelijk uit te moorden.

Nog een stapje verder, nu naar West-Afrika. Sinds onheugelijke tijden was er een levendig handelsverkeer tussen oost- en west, met lange kamelenkaravanen, vanwege het goud in West-Afrika. Joodse groepen die moesten vluchten vanwege de oorlogen in het oosten van Afrika, vonden hun heil in het westen, evenals talloze Joden uit Jemen, die rond het jaar 1000 werden verdreven. Ze bewoonden een groot Joods koninkrijk, Himyar genaamd, dat heel noord-Jemen omvatte en dat ook hoog ontwikkeld was. Later hebben ze een koninkrijk gesticht in de streken van Mali/Niger, dat enkele honderden jaren heeft bestaan, en invloed in de hele regio, maar vooral in Timboektoe, uitoefende. Diverse auteurs maken gewag van interessante vondsten, zoals Joodse invloeden in het oude rijk Ghana (viering van de shabbath o.a.), van het rijk Songhai (dat in West-Afrika heeft bestaan tot het eind van de 18^e eeuw), taalkundige Hebreeuwse invloeden in de talen van West-Afrika e.a. Een zendeling vermeldde dat veel stammen bij een bloedig verzoenoffer het bloed van het offerdier aan de deurposten smeren, zoals we lezen in Exodus 12:7. (Bedenk dat de islam, die overheersend is in die streken, geen verzoening kent of rites die daarop wijzen, behoudens dan het ‘offerfeest’, dat groots gevierd wordt, maar waarbij de betekenis van het offer volledig is vergeten. Dus deze gewoonte komt zeker niet uit die religie voort.)

Er waren ook grote contingenten inwoners van het reusachtig grote Carthago(in het huidige Tunesië gelegen) in West-Afrika (hun handelsgebied) terecht gekomen, de beide keren dat de stad vanuit Europa verwoest werd. Onder hen waren erg veel Joden. De vluchtelingen namen hun taal mee, Fenicisch, dat waarschijnlijk toch al de handelstaal aldaar was. Maar dan moet je weten: Fenicisch = Aramees = (min of meer) Hebreeuws. Dat is, in de Middeleeuwen, zeer lang de voertaal geweest in West-Afrika. Niet alleen de stam Dan in Ivoorkust, waar ik al veel over geschreven heb, toonde oude bijbelse invloeden. Heel West-Afrika was toen sterk beïnvloed door geloof en cultuur van Carthago – en werd steeds meer Joods toen vanwege de pogroms tienduizenden Joden uit Spanje en Portugal naar West-Afrika vluchtten, eind 16^e eeuw.

Hier laat ik buiten beschouwing dat diverse volken in Afrika een Joodse herkomst claimen: de Igbo’s van Nigeria (stam Gad), de Lemba’s van Zuid-Afrika/Malawi en Moçambique (degelijk onderzocht; van de stam Levi). Ook de Luba’s in de Kongo veronderstellen een Joodse afkomst; en ook al de Tubal- en Yibir-stammen uit Somalië. De Tutsies uit Uganda, Rwanda en Burundi, evenals de Hemastam uit Kongo noemen zichzelf Kushieten. Over Joodse invloeden in het oude Kush had ik het al.

Afrika heeft een grote invloed gekend van Semitische culturen (Carthago o.a.) en in het bijzonder van het Joodse geloof. Daar zijn nog veel sporen van te vinden, hoewel we meestal in raadselen tasten. Bij ‘sporen’ heb je een momentopname, maar hoe moet je dat interpreteren? Hoe liggen de verbanden? Er is nog een lange weg in deze studies te gaan. Maar de veelheid van getuigenissen, uit geheel verschillende bron, is zo groot, dat we moeten concluderen dat er veel van grote waarde is verloren gegaan door oorlogen, dwangmaatregelen (islam), slavernij en stammenoorlogen om slaven te maken en te verkopen. Dat heeft hoog ontwikkelde culturen doen ophouden te bestaan en ooit geletterde volken verloren hun kennis en kunde.

Er is nog een zaak die we kunnen constateren. Talen veranderen. Culturen veranderen. Volken veranderen. Dat alles gaat tamelijk snel. Een blank volk is in drie generaties overwegend zwart en andersom, als er voldoende vermenging plaats heeft. ‘Zuivere’ stammen en talen bestaan er niet of nauwelijks. Maar met al die vermengingen, oorlogen, volksverhuizingen etc., vinden we nog steeds getuigenissen van een verleden dat anders was. Beter? Dat is een zaak die elk volk en elke individu zelf moet onderzoeken. Is er iets verloren gegaan, dat nu dringend nodig is? Of kun je zelfs dat niet zeggen, en krijgt elk volk wat het verdient? Of liggen de zaken nog weer anders?

Maar onze studie brengt ons op zeer onverwachte wegen. Net zo adembenemend als de ontwikkelingen in het heden, zijn die van het verleden. Daar moeten alsnog lessen uit getrokken worden.

Bram Krol

Voor beter gedocumenteerde informatie, zie de aan het begin genoemde artikelen.