Is abortus een mensenrecht?
De onhoudbaarheid van een stelling
Moet je abortus opnemen in de Verklaring van de Rechten van de Mens? Dat zouden sommige politici (van D’66 vooral) en humanistische stromingen wensen. Dat roept enorm veel reacties op. Vanuit behoudende Christelijke kring is D’66 met zulke voorstellen bijna de duivel in de politiek. Ik behoor tot die Christelijke kringen, maar probeer een paar belangrijke punten aan te dragen in deze discussie, zonder daarbij iemand zwart te willen maken. Maar, om alvast een schot voor de boeg te geven, er zijn dringende redenen om abortus NIET toe te voegen aan de lijst met mensenrechten. Daar zijn tal van logische redenen voor aan te dragen.
De wens om abortus tot een mensenrecht te verklaren werd actueel door een rapport van Sjoerdma/Paulusma getiteld ‘Toegang tot abortus is een mensenrecht’ van november 2022. Eerder had de Universiteit van Groningen al een oproep gepubliceerd van de abortusarts Rebecca Gomperts, bekend van Women on Waves. (1 maart 2022)
Natuurlijk kan iedereen de redenen begrijpen die in deze discussie meespelen. Dat betreft dan de redenen van zowel de ene zijde als de andere zijde in deze discussie. De voorstanders van een ruime beschikbaarheid van abortus vinden dat bij een ongewenste zwangerschap de kwaliteit van het leven van de betreffende vrouw in het geding is. Zou er geen abortus volgen, dan is dat mogelijk ook het geval met de kwaliteit van het leven van het ongewenste kind. Bovendien zullen, wanneer een legale en medisch kundige abortus niet mogelijk is, velen hun toevlucht nemen tot een onbetrouwbare illegale abortus. Dan is een goede, legale abortus m.i. te verkiezen.
De tegenstanders stellen dat een ongewenste zwangerschap nauwelijks bestaat, en dat ‘baas in eigen buik’ begint voor de conceptie, niet daarna. Het ongewenste ligt dan in het feit dat mensen wel seks willen, maar niet de eventuele consequenties. Dat beschouwen ze als een verwerpelijke en onverantwoordelijke levenswijze. Bovendien is abortus niet het beëindigen van een situatie, maar van een leven. Je kunt geen goede en rechtvaardige maatschappij opbouwen met moord als bouwsteen. Hoe willen we het leven beschermen en tegelijk de onaantastbaarheid van het menselijke leven verwerpen?
Maar ook bij een onopgeefbare Christelijke visie blijven er problemen bestaan, ook in de eigen kring. Er zijn ongewenste zwangerschappen en er is abortus (vaak in het geheim). Er zijn problemen op het terrein van de voortplanting. Er blijven mensen (vaak in paniek) grijpen naar een ethisch aanvechtbare daad. Het is beter dit onder ogen te zien en de ethiek - die in theorie binnen de kerk gehanteerd wordt (maar zelden wordt toegepast) - niet op te leggen aan de maatschappij. De wereld is niet de kerk. Dus moeten er regels komen die een verwerpelijk kwaad toelaten om een nog groter kwaad te vermijden.
De morele regels blijven overigens in de discussie meespelen. Wordt abortus een gebruikelijke vorm van ‘geboorteplanning’? (Of beter: van een mislukte planning…) Is abortus een dwangmiddel in handen van onverantwoordelijke seksridders, echtgenoten en falende ouders? Kun je moord op het zeer jonge leven toestaan, zonder dat het andere leven ooit in gevaar komt? (Er wordt hier en daar gezinspeeld op de mogelijkheid van moord op bijna volgroeide foetussen en zelfs jonge baby’s… Zouden we zoiets toestaan, dan is de volgende stap de dood van nog oudere baby’s en tenslotte ook van ongewenste individuen of groepen; dan valt de maatschappij terug naar Hitleriaans niveau). Die vragen blijven voortdurend meespelen, in elke maatschappij.
Met het verheffen van abortus tot de status van een mensenrecht, proberen sommigen die gewetenskwestie weg te wuiven. Wie anders denkt dan zij, die persoon is pas een morele misdadiger. Hij is een vijand van de mensenrechten. Degene die een moreel standpunt inneemt – wordt daarmee zelf tot immoreel persoon verklaard. *1 Dat is een eerste reden waarom abortus geen mensenrecht kán zijn. Dat zou het uitbannen betekenen van de ‘stem van het geweten’. Moord (of iets wat door velen als moord gezien wordt) is geen recht, (I) of op zijn minst discutabel.
Abortus plaatst het ene leven (de foetus) tegenover het andere. Wanneer abortus een recht is, verklaar je daarmee tegelijkertijd dat een foetus geen rechten heeft. Mensenrechten zijn er om de zwakkere tegenover de sterkere te beschermen. Bij abortus draai je dat om.
Er is een andere dringende reden waarom abortus geen mensenrecht is of ooit kan worden. Mensenrechten zijn positief geformuleerd vanuit de belangen van elk individu en bovendien zijn ze toepasbaar voor iedereen. (II) Dat is abortus niet. Dat betreft alleen vrouwen en onder hen slechts een minderheid. Of moet elke vrouw minstens één abortus in haar leven ondergaan en dat dan ook zelf zo wensen? Dan wordt abortus de normale gang van zaken, wat niet de bedoeling kan zijn. Maar is ‘geboorte geven’ dan een mensenrecht? Ook al niet. Het moederschap geldt niet voor mannen, noch voor vrouwen die geen kinderen willen of kunnen krijgen. Mensenrechten zijn voor iedereen, zonder uitzondering.
Ik voer nog een derde reden aan waarom we abortus niet tot het niveau van een algemeen mensenrecht kunnen verheffen. Wie te veel zegt, zegt uiteindelijk niets meer. Je moet van de mensenrechten geen ‘containerbegrip’ maken. (III) Dan knoop je die rechten de das om. Nu al ondervinden mensenrechten een enorme weerstand van autoritaire regimes (Rusland, China), in de islamitische wereld (de zgn. Caïroverklaring) en nog anderen. Er is al te veel aan toegevoegd.
Het gevolg van het bovenstaande is dat steeds meer landen en groepen zich keren tegen de algemene ‘mensenrechten’. Ook zij, die goed uit de voeten kunnen met de oorspronkelijke Verklaring van de V.N., protesteren tegen nieuwe onderdelen ervan. Misschien hebben ze daarin ongelijk, maar met elke toevoeging wordt het aantal tegenstanders groter en nooit kleiner. Alleen al om die praktische reden is het goed de opsomming van de mensenrechten overzichtelijk te houden. Tot slot zou je een situatie kunnen krijgen dat alles verworpen wordt, ook door diegenen die wel achter de oorspronkelijke verklaring stonden.
Alle toegevoegde rechten leveren conflictstof op. Daarmee komen de mensenrechten in een negatief kader terecht, iets wat aan die idealen geen goed doet. (IV) In de Westerse wereld hebben we het momenteel over de oorspronkelijke Verklaring van de Rechten van de Mens, plus het recht op homoseksueel zijn, geslachtsverandering en nog het een en ander dat wenselijk geacht wordt. Met die toevoegingen hebben we een fout in de logica gemaakt. Individuele gevallen worden zo toegepast op iedereen. *1
Abortus als recht? Dat is een middel in handen van kwaadwilligen, autoritaire regimes en gewelddadige levenspartners om vrouwen tot abortus te dwingen, en dat goed te praten als een ‘recht’. Het is heel moeilijk om misbruik te voorkomen. (V) Het is zelfs gevaarlijk om dit tot het niveau van een algemeen recht te verheffen.
Abortus is een medische ingreep. Medische zorg is een recht voor iedereen. Maar net zomin als je een staaroperatie of antimalariapillen bij name als een recht noemt, maar dat laat vallen onder de noemer ‘medische zorg’, moet je abortus noemen. Elk land kan naar bevind van zaken handelen. Dat voorkomt dat we op een deelgebied mensen een mening opleggen. Dat werkt averechts.
De bestaande Verklaring van de Rechten van de Mens heeft in deze wereld al een hele dobber om overeind te blijven. Dat heeft ook te maken met een innerlijke zwakte. De Verklaring gaat geheel uit van de rechten van het individu, maar negeert het feit dat het individu soms een negatieve invloed uitoefent op de maatschappij. Soms moet de maatschappij voor kwaadwilligen worden behoed, soms moet het individu tegen een machtige maatschappij worden beschermd. Dat is een wankel evenwicht.
De oorspronkelijke Verklaring van de Rechten van de Mens is nog lang niet algemeen geldig. De meeste landen in de wereld hebben er grote moeite mee. Maar wanneer die rechten goed zouden worden nagekomen, zullen ook andere rechten opbloeien. Dan scheppen we een open en tolerante maatschappij die in staat is met verschillen in mensen en meningen om te gaan. Roepen we te veel kritiek op deze verklaring op, door er steeds meer aan toe te voegen, dan verliest ze haar kracht.
Het voert misschien te ver om de aanvullingen in Artikel één van de Nederlandse Grondwet hierbij te halen. Ook daar vinden we de politiek geïnspireerde neiging tot overbelasting. We plakken er steeds meer bij: homo’s, gehandicapten. We hadden kunnen volstaan met ‘íeder zo veel mogelijk gelijke rechten geven.’ Nu staat er een klinkklare leugen. Gehandicapten hebben gelijke rechten. In theorie, allicht. In de praktijk komt er maar weinig van terecht. En over vijftig jaar? Dan zal er weinig veranderen. De blinde wordt geen schilder en de hartpatiënt geen atleet. Die functies staan zelfs niet voor hen open. We discrimineren elke dag, en kunnen zelfs niet anders. Dat verminder je niet door een steeds langer wordend artikel.
Zo ook met de Verklaring van de Rechten van de Mens. Houd ‘m werkbaar. D’66 dreigt die Verklaring – met alle goede bedoelingen - naar de vuilnisbak te verbannen.
Bram Krol
28-12-2022
NOTEN
*1 Een heel actueel voorbeeld van demonisering van ‘andersdenkenden’ dateert van 28 december 2022. In een uitzending van De Nieuws BV op Nederland 1 (radio) kwam direct na de nieuwsuitzending (over een handtekeningenactie van het Humanistische Verbond om abortus uit het strafrecht te halen) van 12.30 uur, de vraag aan de orde waarom alleen aandacht aan de voorstanders van abortus werd geschonken en niet (nooit?) aan de tegenstanders. Dat was omdat die tegenstanders vijanden zouden zijn van de Mensenrechten. Die kon je dus per direct de mond snoeren. Maar deze houding is strijdig met een van de beginselen van de vrije pers, namelijk het luisteren naar woord en tegenwoord, en bovendien met de vrijheid van meningsuiting. Hier werd gesteld dat in geval van de wens van abortus alleen één standaardoplossing acceptabel is. Abortus als mensenrecht betekent blijkbaar voor sommigen het monddood maken van elke tegenstander.
*2 Allicht liggen er problemen. Moet de vijandige houding tegenover homoseksuelen bijvoorbeeld niet worden doorbroken? In Afrika, Zuid-Amerika, Rusland en de islamitische wereld is dat een groot probleem. Maar om alles wat fout is in een nieuwe Verklaring van de Rechten van de Mens te stoppen, zal alleen maar veroorzaken dat de repressie van die rechten toeneemt, omdat het middel om dat te voorkomen nu zelf wordt aangevallen als iets wat duivels, Westers of Amerikaans is. Het middel faalt door haar overdaad. Beter is het om de lijst met rechten beperkt te houden. Wanneer de kleinere lijst met mensenrechten wordt geëerbiedigd, zullen andere, bijkomende, rechten, gemakkelijker kunnen volgen.