HET GOEDE RECHT VAN HET CHRISTELIJKE GELOOF (11) DE CHRISTELIJKE BRAINWASH

HET GOEDE RECHT VAN HET CHRISTELIJKE GELOOF

De kritiek van Tjarko Evenboer weerlegd - 11

Tjarko Evenboer werd in Christelijke kring bekend door zijn boek over de zondvloed en de zondvloedverhalen die je overal op aarde in de tradities van landen en stammen tegenkomt. “De wereldwijde vloed” bracht veel nieuws. Toen, tot verbazing van tallozen, brak hij met het Christelijke geloof. Deze stap was eerlijk voor hemzelf. Hij weigerde te doen alsof – en dat valt in hem te waarderen. Hij schreef een uitgebreide verklaring voor die stap, in 11 grote artikelen. Maar kloppen zijn argumenten?

Ik publiceer wat hij zelf op zijn site heeft gezet (www.dewereldwijdevloed.nl), maar voeg daar een aantal noten aan toe waarin ik uitspraken van Evenboer bekritiseer. Ik behandel zijn artikelen zoals die tot 10 juli 2020 op zijn site stonden. Latere aanvullingen laat ik hier buiten beschouwing.

Mijn commentaar staat in blauwe letters onderaan.

A.J. Krol

_______________________________________________

WAAROM IK HET CHRISTELIJK GELOOF VERLAAT
11. DE CHRISTELIJKE BRAINWASH

Vroeger was ik ervan overtuigd dat mijn geloof het ware geloof was. Ik zei vaak dingen als: ‘mijn geloof in God is niet een religie, maar is een relatie (met God)’. Ik was er oprecht van overtuigd dat wij, in het evangelisch-charismatisch-pinksterchristendom niet religieus waren – we wandelden in de ‘realiteit’. Wij kenden echt genezing, bevrijding, herstel. Dat is wat ik twintig jaar lang geloofde, leerde en vertelde aan anderen.

Helaas zag ik weinig van datgene wat ik verkondigde. Integendeel zelfs: in de twintig jaar van mijn geloofsleven heb ik mij met alles wat in mij is uitgestrekt naar bevrijding en genezing op bepaalde vlakken, maar nooit enige verandering gezien die niet psychologisch verklaard kan worden. Eigenlijk ben ik twintig jaar lang als een werkpaard achter een wortel aangelopen die ik nooit werkelijk te pakken kreeg.

Sterker nog: ik ontwikkelde in mijn 20 jaar christen-zijn zelfs bepaalde psychische problemen, waarvan de oorzaak in de geloofsleer bleek te liggen. Een deel hiervan heeft te maken met de brainwash binnen de evangelisch-charismatische stroming, die ik achteraf als toxisch ervaar. Ik zal dit in het kort proberen uit te leggen.

Mentale problemen door mijn geloof
Ik ben christelijk opgevoed en maakte op mijn zestiende zelf een bewuste keus voor het geloof. Ik liet mij dopen en strekte mij uit naar ‘ontmoetingen met God’. Hoewel ik van huis uit tot de evangelische stroming behoorde, kwam ik in aanraking met de charismatische- en pinksterstroming. In mijn jongvolwassen jaren stopte ik mij met veel enthousiasme vol met de orthodox-evangelische theologie. Ik zoog alles op als een spons: ik las de Bijbel voortdurend, bad hele dagen en zocht met alles wat in mij was naar ‘meer van de heilige Geest’. Ik was ervan overtuigd dat de Bijbel en het geloof in Jezus de waarheid waren, en ik maakte ook bijzondere dingen mee die ik zag als een bevestiging daarvan: ik had ‘mystieke’ ervaringen. Het was voor mij zo klaar als een klontje dat God, Jezus en de Heilige Geest een realiteit waren en dat de Bijbel het boek was waardoor God tot de mens sprak.

Terwijl ik mijzelf steeds dieper overgaf aan de Bijbelse theologie en het bijbehorende wereldbeeld, ontwikkelde ik langzaam maar zeker mentale problemen die uiteindelijke jarenlang de boventoon hebben gevoerd in mijn leven. De theologie rond een ‘satan’ en allerlei geestelijke wezens die je kunnen beïnvloeden en misleiden, zorgden voor een continue alertheid, onrust en verkrampte neiging alles goed te moeten doen. In de loop der jaren begon ik mijn totale levenswandel te ‘systematiseren’ vanuit boeken over de Heilige Geest, de geestelijke wereld, leven in overwinning, enzovoorts. Dit zorgde langzaam maar zeker voor een ‘disconnectie’ met mijn eigen innerlijk: ik werd een soort geloofsrobot die leefde vanuit het ‘systeem’ dat het geloof me aanreikte. Ik kreeg grote moeite zelf na te denken en zelf te voelen – ik wist zelfs niet meer hoe dat werkte.

Het was alsof ik jaar na jaar steeds sterker losgekoppeld raakte van mijzelf. Jarenlang had ik moeite van het leven te genieten, het was alsof er een verstikkende deken op mij lag. Ook kwam ik voortdurend in vicieuze cirkels in mijn denken vast te zitten; ik raakte dan afgeschermd van de wereld om mij heen en kon er simpelweg niet meer uitkomen. Talloze vakanties en mooie momenten met mijn gezin heb ik ervaren alsof het zich achter glas plaatsvond: ik wilde ervan genieten, maar ik kon het niet. Ik zat compleet vast.

Ik zal hier op deze website niet al te ver over uitweiden, omdat dit behoorlijk persoonlijk is (maar ik moedig eenieder die oprecht geïnteresseerd is aan om persoonlijk contact met mij op te nemen; ik heb mijn verhaal hierover uitgeschreven). Waar het om gaat is dat ik pas anderhalf jaar geleden ontdekte dat ik niet gek was, dat ik geen psychisch ziektebeeld had, maar dat de oorzaak van mijn problemen lag in de religieuze brainwash waaraan ik mijzelf al 20 jaar aan had overgegeven. Een brainwash die op sommigen een buitengewoon toxische uitwerking heeft.

Jarenlang probeerde ik deze mentale problemen te bestrijden mét het geloof: ik zag het als aanvallen van Satan, en liet voor ‘bevrijding’ bidden. Ik bad, ik zocht God, maar niets hielp. Zoals Einstein ooit al zei: je kunt een probleem niet oplossen met de denkfout die het probleem veroorzaakt heeft. Ik probeerde mijn problemen op te lossen met mijn christelijke geloof, terwijl dat geloof de wortel van de problemen was.

De problemen verdwenen toen ik brak met mijn geloof
Sinds ik brak met mijn geloof en alle geloofsmethodes, begonnen de problemen weg te ebben. Ik had soms nog wel terugvallen, waarin ik ineens weer onder de programmering terechtkwam en weer even helemaal de weg kwijtraakte, maar die momenten waren veel korter dan voorheen. De brainwash is sterk, en het kost tijd om te ‘her-programmeren’. Maar ik zie een ongelofelijke bevrijding sinds ik het christelijk geloof en alle ideeën over dogma's, demonen en geestelijke machten van mij af heb geschud.

Het effect van het losbreken uit de geloofsbrainwash en alle verstandelijke en emotionele problemen die dit oproept, wordt door psychologen ook wel Religious Trauma Syndrome (RTS) genoemd. In een artikel van de British Association of Behavioural and Cognitive Psychotherapies wordt specifiek beschreven hoe toxische aspecten van autoritaire religies (in het bijzonder Bijbel-gebaseerde religies) voor langdurige psychologische schade kunnen zorgen. Het losbreken uit een religieus denken is 'het einde van de werkelijkheid zoals die werd begrepen; een enorme schok voor het systeem, en een die moet worden erkend als trauma'. Tegelijk is het ook een bevrijdende ervaring: mensen melden enorme opluchting en opwinding over hun nieuwe mogelijkheden. Bovendien zijn bepaalde problemen voorbij, zoals het voortdurend proberen het denken in lijn te brengen met de irrationele religieuze doctrines, het omgaan met enorme cognitieve dissonantie en de repressieve gedragscodes. Het verlaten van de religie kan een enorme overwinning zijn, vooral als mensen jarenlang geprobeerd hebben hun religie te laten werken, en door vele cycli van schuld en verwarring zijn gegaan. Voor mij is dit een feest van herkenning: het duurde voor mij jaren om los te breken uit de tentakels van Bijbel-leer, en nog steeds heb sporadisch terugvallen waarin schuldgevoel of verwarring me weer in hun greep krijgen. Maar gelukkig worden die terugvallen steeds minder frequent en minder in hevigheid.

De afgelopen jaren ben ik begonnen met regelmatig mediteren. Dit heeft mij meer vrijheid en herstel gebracht dan 20 jaar bidden. Door middel van meditatie lukt het mij om de connectie met eigen binnenste weer terug te vinden. De laatste tijd ervaar ik daardoor alles veel sterker en intenser dan vroeger. Ik voel alles weer, en ik kan weer genieten van het leven. Ik wist bijna niet dat dit bestond, het is een verademing.

Natuurlijk weet ik dat er duizenden christenen zijn die niet in de knoop komen. En dat hetgeen ik meegemaakt heb, niet voor iedereen geldt. Toch heb ik talloze mensen in de evangelisch-charismatische wereld ontmoet die in exact dezelfde mentale problemen vastzaten als ik. Ik weet daarom zeker dat het heel veel voorkomt. Allemaal bleven ze ronddraaien in hun vicieuze cirkels omdat ze niet zagen dat het geloof waarin ze hun bevrijding zochten juist de bron van hun mentale problemen vormde. Het wereldbeeld met een satan, geesten en allerlei ‘misleidingen’ is voor sommigen hét recept voor paranoia. Ik denk echt dat veel christenen die van conferentie naar conferentie gaan om ‘bevrijding’ te zoeken pas vrij zullen komen als ze onder de brainwash van hun geloof vandaan komen. Ik ben in ieder geval zielsgelukkig dat ik eruit weg ben.

Hoe dan ook: ik kwam tot de ontstellende ontdekking dat 20 jaar christen zijn mij geen enkel herstel of vrijheid had gebracht. Integendeel: het had me juist mentale problemen bezorgd en onder een juk gebracht. Nooit heb ik ervaren wat de Bijbel me beloofde, hoewel ik 20 jaar lang mijn kop in het zand stak en bleef volhouden dat de Bijbel wél de waarheid was, ondanks dat ik het niet ervoer.

Zo rond 2018 kwam ik, mede door alle zaken die ik in de vorige hoofdstukken uiteen heb gezet, in een geloofscrisis terecht, een existentiële crisis. Ik had al jarenlang knagende geloofstwijfels en problemen met de Bijbel, maar ik had deze twijfels altijd genegeerd of geprobeerd te bestrijden met het lezen van apologetische theologische boeken. Ik was de schrijver van geloofsverdedigende boeken, dus ik zat echt niet te wachten op haarscheuren in mijn paradigma. Maar ik kwam rond 2018 op het punt dat ik, mede door het besef dat de ‘Bijbelse leer’ mij niets dan ellende had gebracht, de problemen met de Bijbel eindelijk onder ogen durfde te zien. Ik durfde écht te gaan nadenken, echt te twijfelen – gewoon eerlijk te worden over alles wat ik niet begreep. Ik begon alles zo objectief mogelijk te bekijken, en me ook eerlijk open te stellen voor het tegendeel van wat ik altijd geloofde. Ik wilde écht weten wat de waarheid was, en niet een tweedehands waarheid geloven die mij door anderen was aangereikt. Dat leidde tot alle zaken die ik in de vorige hoofdstukken heb behandeld. De ontdekking dat mijn geloof feitelijk een grote brainwash was, gaf mij het laatste zetje dat ik nodig had om écht open-minded te worden naar andere inzichten, en om me écht oprecht af te vragen of ‘het christendom’ de waarheid was. 1

Het christendom is een ‘religie’ als alle andere
Toen ik ontdekte hoezeer ik mijzelf jarenlang geprogrammeerd had, en hoe sterk de psychologische en zelfs hypnotische werking is in de charismatische wereld, pas toen begon ik te zien dat ‘onze’ christelijke groepscultuur sterk overeenkomt met wat we zien in sektes en religies wereldwijd. Ik heb het nooit willen zien, maar nu ik eruit weg ben zie ik dat het christendom zich – in meer of mindere mate – bedient van exact dezelfde methodes van klassieke hersenspoeling die alle (fundamentalistische) religies en sektes kennen. Hoe graag we onszelf ook voor willen houden dat ‘ons’ geloof anders is, er is géén verschil.

Hier onder volgt een lijst met kenmerken van sektes en religieuze groeperingen, en de wijze waarop de ‘brainwash’ verloopt. Even voor de duidelijkheid: ik weet zeker dat veruit de meeste christenen eerlijke, oprechte mensen zijn die met hun hele hart hun God proberen te dienen. Onderstaande punten zijn vaak ook geen bewuste, individuele keuzes; het is de overgeleverde groepscultuur. De onderstaande lijst laat hoe dan ook zien dat het christendom in wezen niet verschilt van Jehova’s getuigen, de Islam, of iedere andere religieuze groepering, want we dragen het geloof over op dezelfde manier. 2.1

Binnen alle sekten en religies is er een leer die ‘de waarheid’ genoemd wordt. Discussie en kritische vragen over die waarheid worden nooit echt verwelkomd, twijfelen erover wordt ontmoedigd of weggezet als ‘een opening voor afdwalen’. Er wordt nooit gezegd: ‘Ga eens nadenken of dit geloof wel echt de waarheid is. Durf vragen te stellen. Lees ook boeken van andersdenkenden.’ Integendeel. Diep kritisch nadenken over de doctrines is ‘not done’, want het is tenslotte ‘de waarheid’ en je moet het simpelweg aannemen zonder erover te denken. Boeken van andersdenkenden zijn daarom ook al gauw ‘misleid’. We zien dit ook onder christenen. En ik zie bij mijzelf als ik terugkijk: ik wilde niet twijfelen, wat ik geloofde was per definitie de waarheid. Twijfelen was in feite een opening voor de duivel. 2.2
Binnen sektes is er een strikt dualistische visie op mens en wereld, met een diepe kloof tussen goed en kwaad. Belangrijk kenmerk is dat het goede altijd samenvalt met de heersende ideologie en het kwaad met alles buiten de religie/sekte. Je moet dus ook deel van de groep/religie blijven om deel te hebben aan de waarheid; de religie verlaten is per definitie van satan. Iemand die het geloof verlaat wordt feitelijk altijd gezien als iemand die misleid is, afgedwaald is. Ook dit is iets wat je in meer of mindere mate terugziet in alle kerken.
Sektes hebben (vaak sterke en charismatische) leiders die de waarheid dicteren. Deze leiders staan op een voetstuk en bedienen zich van talloze psychologische methodes om mensen te indoctrineren met leer. Er is bovendien vaak een leer die de leiders tot schakels of gezanten van God neerzet en kritiek als iets verkeerds wegzet. De charismatische beweging kent dit ook: de leer van ‘covering’; je hebt een ‘geestelijke bedekking’ nodig die je krijgt door je te onderwerpen aan leiders; zij hebben de verantwoordelijkheid te waken over jou, en jij moet aan hen gehoorzamen. Als je de kerk verlaat of niet onder leiderschap functioneert heb je die bedekking niet en ben je vatbaar voor dwaling. Ik begrijp dat er veel leiders zijn die integer zijn en gezond met hun autoriteit omgaan, maar toch is de methode van onderwerping uiteindelijk gelijk aan hoe men in alle religies en sekten mensen ‘onder de leer houdt’ en ‘in de organisatie vasthoudt’: als ze uit de geloofsgemeenschap gaan zullen ze namelijk zelf gaan nadenken en deprogrammeren. Daarom wordt ook altijd gezegd dat je een gemeente en leiders nodig hebt, en dat buiten de kerk staan uiteindelijk leidt tot geloofsafval. Het feit dat onder christenen het idee bestaat dat bij het verlaten van de kerk de kans op ‘afdwalen’ groot is, laat zien dat het geloof op zijn minst voor een groot deel brainwash is. Een echte God heeft zulke brainwash-methodes niet nodig, sektes wel. 2.3
Alle sektes en religies kennen een behoudende groepscultuur die de leer in stand houdt. Deze groepscultuur – onder leiding van de leiders – houdt iedereen ‘erbij’, zorgt dat mensen die neigen af te dwalen er weer bij betrokken worden, en zorgt dat als mensen echt afdwalen ze juist uit de groep gezet of geweerd worden omdat ze anders een bedreiging voor de leden vormen (in klassieke hersenspoelingstechnieken noemen ze dit ‘zuiveringspraktijken’). We zien dit ook in de christelijke kerken. Het is vaak goedbedoeld, maar het is feitelijk manipulatie: het is een methode om mensen niet zelf te laten denken maar door middel van groepsdruk te laten synchroniseren met de gewenste leer. 2.4
Bijna alle sekten en religies werven middels psychologische methodes nieuwe leden. Het klassieke patroon waarbij dit bij sekten werkt is als volgt: je spoort zwakke en gedesillusioneerde buitenstaanders op – verschoppelingen, mensen met mentale problemen, eenzame mensen, enzovoorts. Je belooft hun voorspoed, hulp, herstel van problemen. Je geeft ze aandacht die ze nooit kregen. Ze krijgen het gevoel dat er eindelijk aandacht voor hen is, dat er eindelijk iemand luistert. Vervolgens neem je ze mee naar je sekte zodat hij/zij vriendschappen krijgt, en afhankelijk wordt van de groep. Je isoleert hem/haar van de buitenwereld; noemt de buitenwereld slecht en vijandig en hamert op het gevaar de groep te verlaten. Je brainwasht hem/haar met de leer, en je verabsoluteert alles. Verbind de acceptatie die ze in de groep krijgen met de Hogere Macht: maak duidelijk dat de liefde en acceptatie die ze voelen feitelijk de liefde en acceptatie van God zijn, en dat als ze weggaan ze van God los zullen komen en zullen terugvallen in hun oude situatie (dit noemen ze in de klassieke hersenspoeling ‘milieu control’.) Hoewel het bij christelijke kerken misschien niet zo extreem is, lijkt deze typische sektarische methode veel op de evangelisatietactieken die ik door de jaren heen zeer vaak gepredikt heb horen worden. Het zijn psychologische methodes om mensen bij een groep te betrekken, en ze in die groep vast te houden. 2.5
Iedere sekte of religie creëert angst voor negatieve gevolgen als men de leer of religie verlaat. Wat die gevolgen zijn, verschilt per sekte. We zien dit ook terug bij charismatisch christendom: je kunt je eeuwige redding verliezen, in de hel belanden, misleid worden, vriendschappen verliezen, aanvallen van de duivel krijgen, een vloek over je heen krijgen. Vaak wordt gesuggereerd dat het ‘niet goed gaat’ met mensen die de kerk verlieten, er wordt na hun vertrek quasi-negatief over hen gesproken, vaak vanuit de gedachte dat ze met het verlaten van de kerk God of Gods plan hebben verlaten. Een scherpe theologie over een ‘duivel’ komt goed van pas om mensen bang te maken voor dwaling buiten de kerk, want binnen de kerk ben je veilig en onder een geestelijke bedekking, buiten de kerk gaat de duivel rond om je te verslinden. 2.6

De psychiater Robert Jay Lifton beschreef ooit acht indicatoren op basis waarvan kan worden bepaald hoe sterk een sekte ‘ideologisch totalitair’ is, en zelfs de gemiddelde pinkstergemeente scoort aardig hoog.

Evangelisatietechnieken
Ik weet nog goed dat in mijn jeugdgroep werd gezegd dat ‘vriendschapsevangelisatie’ de meest succesvolle manier van evangeliseren was: vriendschappen leggen met andere jongelui en hen op die manier langzaam bij het geloof betrekken. Ook bekende evangelisten verkondigden deze methode: koop een bloemetje voor je buurvrouw, zoek de verschoppelingen op, praat met zwervers, en vroeg of laat kun je ze over Jezus vertellen. Ook ik zag dat destijds als een manier om mensen te 'redden'. Ik kon mijzelf zelfs wijsmaken dat het een vorm van belangeloze liefde en behulpzaamheid was. Op dit moment zie ik echter dat het niets meer dan een psychologische methode is om mensen te isoleren en te manipuleren tot bekering. Enkel door middel van het leggen van relaties krijg je mensen zo ver dat ze gaan geloven in iets waar ze normaal gesproken nooit in zouden geloven – zoals een leer over geestelijke machten, demonen, een duivel, engelen, enzovoorts. En zwakke, arme, verwonde en verschopte mensen zijn vatbaarder voor zulke manipulatie dan succesvolle, rijke en gelukkige mensen.

Ik heb een jaar op Opwekking meegelopen in het evangelisatieteam, omdat ik graag God wilde dienen. Ik kreeg naderhand echter een zeer onprettig gevoel bij hoe sommige evangelisten mensen manipuleerden tot het bidden van een 'zondaarsgebed' (een gebed tot God dat je je bekeert van je zonden en Hem in je leven uitnodigt). Soms werd niet eens van tevoren gezegd dat het een 'zondaarsgebed' was: de evangelist zei simpelweg: 'zullen we samen bidden?', en als de persoon toehapte werd hem gevraagd de evangelist na te bidden. De evangelist begon vervolgens onaangekondigd een zondaarsgebed te bidden, en op dit punt nog weigeren hem na te bidden zou sociaal zeer ongemakkelijk zijn, dus mensen herhaalden zijn woorden netjes. Naderhand keerde de evangelist vol trots bij het evangelisatieteam terug om te vertellen dat hij er wéér een had gered. Dit soort evangelisatie heeft niets met liefde of bewogenheid te maken. Het is zielen vangen door een val uit te zetten. 3

En dit geldt evengoed voor de manier waarop in veel kerken de gelovigen worden aangezet tot 'evangeliseren'. Ik heb meermaals diensten meegemaakt waar evangelisten met tranen op hun wangen aan de gelovigen vertelden dat ze hun buurman over Jezus moeten vertellen, omdat deze anders voor eeuwig naar de hel zal gaan waar ze eeuwig gepijnigd zullen worden. Er werd een druk gecreëerd om met wildvreemden te praten op straat, om bij eenzame of oude mensen uit je buurt langs te gaan met een bloemetje, om hen zo tot Jezus te kunnen brengen. Allemaal prachtig om je in te zetten voor anderen (doe dat vooral!), maar deze methode is nep – mensen doen het niet uit liefde, maar uit religieuze en sociale druk. Al die emotionele oproepen naar kerkgangers om 'mensen uit de hel weg te trekken' zie ik nu als typisch religieuze en zelfs sektarische trucjes om gelovigen te manipuleren tot het werven van nieuwe leden, vaak door diep en intens op hun emotie en schuldgevoel in te werken. Alleen op die manier kun je mensen zover krijgen dat zichzelf belachelijk maken door anderen aan te spreken op straat. 4.1

Als het evangelie echt ‘de Waarheid’ zou zijn zou God deze mensen zelf aanraken en winnen en erbij houden. Waarom zou God zulke psychologische manipulatieve trucjes nodig hebben als evangelisatie? Hetzelfde geldt voor ‘covering’ en leiderschap – een echte God heeft niet nodig dat mensen hun volgelingen voortdurend verstandelijk programmeren, omdat ze anders misschien 'zelf' gaan denken. Het feit dat voorgangers de kerkleden moeten beschermen tegen het gevaar onder de programmering vandaan te komen als ze uit de groep vertrekken, toont aan dat hun geloof blijkbaar niets meer is dan een verstandelijke programmering die web-ebt als je er niet mee volgestopt wordt. 4.2

Uiteindelijk vind ik momenteel het hele idee bizar dat de God die hemel en aarde schiep zo 'klein' zou zijn dat zijn volgelingen op aarde mensen moeten 'werven' voor Hem door verstandelijk op anderen in te praten en hen zo te overtuigen van hun leer. Als God 'Geest' is, waarom moet het geloof dan verspreid worden door mensen verstandelijk tot een leer te bekeren en hen er vervolgens mee te brainwashen? Denk je nou écht dat een God die dit ontzagwekkende en duizelingwekkende universum met miljarden sterrenstelsels schiep zijn Grote Plan met de aarde zou willen uitvoeren door mensen - als ze op hun zwakst zijn - te manipuleren tot een leer?

Begrijp me niet verkeerd; ik heb respect voor zendelingen die hun leven opgeven om anderen (en hun God) te dienen in een ver land. Ik weet dat er veel mensen zijn die met een bewogen hart anderen willen liefhebben. Ik heb zelf ook goede vrienden die belangeloos hun leven geven voor anderen, en die het christelijk geloof overal op aarde willen verspreiden. Ik ken hun harten en heb er diep respect voor. Maar tegelijk kan ik niet ontkennen dat het christelijk geloof, en de manier waarop het wordt onderwezen en geleerd in kerken, geen haar verschilt van alle andere religies en sekten op aarde. 4.3

De christelijke groepscultuur
Ik heb in mijn leven als christen meegemaakt hoe geestelijke leiders onder het mom van ‘God dienen’ hun eigen koninkrijkjes verdedigen, met een ‘verdeel en heers’-strategie. Bij onenigheid winnen ze de loyaliteit van kerkleden met complimentjes en kerkelijke functies, en ze demoniseren de andersdenkende kerkleden – zelden in het openbaar, maar altijd achter hun rug om. Jarenlang waren mijn vrouw en ik loyale kerkleden, maar toen we op respectvolle en liefdevolle wijze wat opmerkingen hadden, merkten wij ineens dat mensen zich anders begonnen te gedragen naar ons, ons begonnen te ontlopen, hun blik afwendden. Al gauw kwamen we erachter dat de leiders achter onze rug om over ons spraken, mensen tegen ons waarschuwden en tegen ons opzetten, omdat ze ons blijkbaar als een bedreiging zagen. En nee, dit soort verhalen zijn geen uitzondering. Daar waar traditionelere kerken uitblinken in scheuringen en meningsverschillen over bijbelverzen, blinken charismatische kerken uit in haantjesgedrag van leiders, manipulatie en machtsvertoon. En natuurlijk zijn er ook heel veel liefdevolle, zachtaardige leiders met een groot hart (ik heb zelf ook leiders boven me gehad die ik tot op de dag van vandaag als voorbeeld van gezond leiderschap aandraag!), maar er zijn ook geestelijk leiders waarbij het lijkt alsof ze hun machtspositie enkel hebben om op ongezonde wijze hun eigen identiteitsprobleem te repareren. In alles is het christendom een religie als alle andere. Er is geen verschil in karakter, in innerlijk, in werkwijze. Gandhi had gelijk toen hij zei dat hij van Christus hield, maar niets met het christendom kon omdat christenen totaal niet op hun Christus leken, want christenen zijn totaal geen voorbeeld in moraal of liefde. 5

Ook valt me op dat binnen de evangelische wereld een grote neiging bestaat om succesverhalen te vertellen en er een groepsdruk is die ervoor zorgt dat dingen vaak mooier worden gemaakt dan ze zijn. Ik heb meermaals meegemaakt dat wonderen of bijzondere zaken waar ik zelf getuige van was, later mooier worden gemaakt wanneer het vanaf een podium wordt verteld. En een vergelijkbaar voorbeeld zijn de genezingswonderen die TRIN verkondigde, maar waarvan er na navraag door journalisten ter plaatse niet één vastgesteld kon worden. Zeker daar waar geld gecollecteerd wordt door leiders is er een neiging de ‘bediening’ vooral heel krachtig en toereikend te laten lijken, want alleen dan geven mensen geld.

Maar het zit hem ook in het subtiele: mensen geven in evangelische kerken per definitie alleen getuigenissen die positief zijn, of op zijn minst een positief einde hebben waarin ‘God geëerd wordt’. Praten over ellende en moeilijkheden mag wel, maar alleen als je eraan toe kunt voegen dat je ondanks alles dieper van God bent gaan houden of veel hebt geleerd – maar het liefst horen we getuigenissen van wonderen, genezingen, voorzieningen en bovennatuurlijke krachten. Er wordt daarmee een standaard gecreëerd waarin je onbewust een druk voelt om ook alleen de mooie ervaringen en avonturen te vertellen. Ik vel hiermee geen oordeel over individuele christenen; het gaat over de kerkcultuur waarin alles aan de buitenkant zo goed mogelijk moet lijken. Ik heb mij hier zelf ook schuldig aan gemaakt. Zeker in mijn tijd als leider in een kerk had ik de neiging mijn problemen voor mijzelf te houden en vooral te hameren op het dogma dat God in alles voor ons zorgt en dat je vooral veel zegen en geluk mag verwachten. Ondanks dat ik zelf al jarenlang zocht naar bevrijding op meerdere vlakken, maar het niet ontving. Ik dacht echter dat als ik het maar lang genoeg bleef verkondigen, het uiteindelijk wel een keer werkelijkheid zou worden in mijn leven. Maar dat gebeurde niet. 6

Hoe langer ik weg ben uit het christelijke wereldje, hoe meer ik schrik van de brainwash onder christenen. Kijk eens naar de reacties onder christelijke nieuwsberichten: we leven in het jaar 2019 maar de meeste christenen denken nog steeds dat uit de tienduizenden denominaties hun denominatie de enige zuivere leer verkondigt. Als iemand iets gelooft wat afwijkt van de standaard evangelische leer, wordt hij door de echte ‘evangeliërs’ weggezet als een dwaalleraar. Er zijn volwassen mensen die op Facebook andersdenkenden op de persoon aanvallen en een ‘profeet van satan’ noemen. Het geldt zeker niet voor alle christenen, maar toch is het een feit dat het christelijk geloof regelmatig normale, aardige en vriendelijke mensen verandert in geprogrammeerde machines die anderen aanvallen en alles wat men niet kent of begrijpt demoniseren. We wijzen met de vinger naar Jihadisten, Jehova’s Getuigen en Mormonen alsof wij vrij zijn van brainwash, maar christendom is in essentie precies zo’n religie. Natuurlijk is het iets wat niet bewust gebeurt, en doen veel leiders alles met de beste intenties, maar we hebben deze psychologische brainwash nodig in onze kerken, omdat mensen blijkbaar niet van binnenuit veranderen. Ja, ze transformeren misschien wel door een bepaalde ‘spirituele ervaring’ die ze hebben gehad, maar ‘de Bijbelse leer’ kan vervolgens alleen worden aangeleerd door indoctrinatie.

Waarom programmeren moslims zichzelf dagelijks met het idee dat er maar één God is en dat Mohammed zijn profeet is?
Waarom hameren Jehova's Getuigen er telkens op dat zij het werkelijke uitverkoren genootschap zijn?
Waarom houdt de Rooms-Katholieke kerk vast aan het dogma dat zij de enige ware Moederkerk zijn?
Waarom herhalen leden van de Westboro Baptists continu dat zij de enige zuivere kerk zijn?

De meeste christenen zullen zeggen dat bovenstaande groepen misleid zijn, of gebrainwasht. Maar waarom zien zij niet dat hun geloof precies dezelfde claims kent?

In de 37 jaar dat ik christelijk was, heb ik niets vaker horen zeggen dan dat Jezus 'de enige weg' is. Het wordt voortdurend herhaald, als een mantra waarmee we onszelf programmeren. Pas nu zie ik dat dit onderdeel is van de brainwash: als je dit maar vaak genoeg herhaalt wordt het een dogma van ongekende emotionele zwaarte. Alleen al de gedachte eraan te twijfelen roept grote paniek op. 7.1

De werkelijke reden is dat ‘waarheidclaims’ de basis zijn van alle religies, omdat het in een fundamentele behoefte van de mens voorziet. We willen geloven dat wij uitverkoren zijn, bevoorrecht zijn. En het christendom verschilt daarin niets van andere religies. 7.2

'De wereld wordt steeds duisterder'
De christelijke brainwash zorgt ervoor dat gelovigen dingen niet zien zoals ze werkelijk zijn. Een simpel voorbeeldje: mijn hele christelijke leven is mij verteld dat de maatschappij slechter en slechter wordt. De wereld wordt duisterder, slechter, gewelddadiger. Ik heb dat altijd geloofd en zag het daarom ook bevestigd. Maar ik zie nu dat dit grote onzin is; wereldwijd gaat alles namelijk alles beter dan ooit. Alle cijfers laten zien dat armoede nog nooit zo laag is geweest als nu, het aantal oorlogen drastisch is gedaald de laatste eeuw, en dat de welvaart, levensverwachting en gezondheid nog nooit zo hoog zijn geweest als op dit moment. En ja, er zijn landen waar nog steeds armoede, oorlog en geweld is, maar het wordt wereldwijd niet slechter, maar beter.

Mensen die roepen dat alles slechter en duisterder wordt hebben blijkbaar geen flauw idee van hoe het pak ‘m beet duizend jaar geleden was, toen de Vikingen langs ons land voeren en onderweg alles plunderden, vrouwen verkrachtten, dorpen in brand staken, mensen vermoordden – of expres nog niet vermoordden maar meenamen naar hun kampement om zichzelf dronken te voeren en ze voor de lol dood te martelen. In de oudheid waren kinderoffers normaal bij veel volken in het Nabije Oosten. De Kelten stopten tientallen onschuldige mensen in een grote afgodspop van hout en stro en staken die vervolgens in brand als offer aan hun goden. Overal in Midden- en Zuid-Amerika vinden we restanten van gruwelijke mensenoffers; de Azteken sneden een onschuldige persoon levend open en rukten zijn hart eruit als offer voor de goden; de piramides die toeristen in Mexico bezoeken dropen iedere maancyclus van het bloed van onschuldigen. De kruisvaarders trokken verkrachtend en moordend door Jeruzalem en slachtten de bevolking zo gruwelijk af dat historici spraken over ‘rivieren van bloed’. Slechts vijfhonderd jaar geleden gingen de Inquisiteurs nog heel Nederland door om protestanten – of iedereen die ervan verdacht werd protestant te zijn – op te pakken, die werden dan ofwel levend in brand gestoken of vastgebonden en met honderden tegelijk op een rijtje gelegd en één voor één de kop eraf gehakt. Of publiekelijk gevierendeeld. De protestante geuzen waren op hun beurt niet veel beter en gingen plunderend en verkrachtend rond; willekeurige mensen werden onthoofd, gevierendeeld en op de meest gruwelijke manieren terechtgesteld. Het is zelfs nog maar kortgeleden dat in mijn woonplaats Zwolle de laatste terechtstelling op de Grote Markt plaatsvond en de hele stad uitliep – met hun kindjes op de nek – om toe te kijken als vermaak. 8

Dat Islamitische Staat mensen op gelijke wijze doodde in Syrië is niet omdat ‘de aarde steeds slechter wordt’ en heeft ook niets te maken met dat ‘de eindtijd’ aanbreekt. Wij zijn als samenleving dat stadium ontgroeid en het geweld ontwend. IS ontstond in een cultuur die moreel achterloopt op het westen, en dat wij dat zo gruwelijk vinden is juist omdat wij als westerse wereld dat punt al eeuwen voorbij zijn een veel gezonder en humaner rechtvaardigheidsgevoel ontwikkeld hebben. Het is dus precies andersom: de aarde wordt beter. Ook de seksuele moraal in ons land is 100x beter dan de moraal in de Oudheid (waar tempel-orgieën en rituele verkrachting normaal waren). Sinds de Middeleeuwen is onze maatschappij in alle opzichten enorm verbeterd, de levensverwachting is van 35 naar 85 gegaan. We hebben het in het Westen zo goed dat we op het punt zijn gekomen dat we opkomen voor zwakken in de samenleving, bezig kunnen zijn met het uitbannen van ziekten als kanker, en ons ‘zelfs’ bezig kunnen houden met dierenwelzijn.

Veel christenen hebben de doemtheologie nodig
Waarom blijven christenen dan maar geloven dat alles slechter wordt? Deels is dat omdat de Bijbel het suggereert. Maar de werkelijke, achterliggende reden, is dat christenen die theologie nodig hebben om te verklaren dat de hele wereld hen niet gelooft, dat de kerken leeglopen, en dat zij ondanks hun inspanningen ‘het evangelie te verkondigen’ er weinig resultaat is.

Veel christenen hebben behoefte aan het doemscenario. Het verdooft namelijk een diepe pijn in hun binnenste: de pijn dat ze hun hele leven lang verworpen en niet begrepen worden door de rest van de wereld. Het biedt een verklaring, maar vooral ook een pleister op de wonde te weten dat het ‘leed’ en de minachting die zij ervaren al in de Bijbel voorspeld is, en dat er een beloning in het verschiet ligt voor hun leed (alleen voor hen natuurlijk, niet voor de rest van de wereld). Ook verzacht het de pijn die ze voelen dat zij zoveel dingen ‘niet mogen’, terwijl hun buurman er gewoon op los leeft en doet waar hij zin in heeft (en ook nog best gelukkig lijkt).

Ik vond recent een chatconversatie terug die ik met een christelijke vriend had toen ik 16 was: vlak na mijn doop. Ik schrok van hoe ik in die conversatie voortdurend herhaalde dat de wereld slecht was en de maatschappij moreel kapot aan het gaan was. Maar ik zie nu achteraf dat ik die theologie nodig had. Ik was namelijk christen en ‘mocht’ veel dingen niet die de wereld ‘wel mocht’. Herhalen en herhalen dat de wereld duivels en slecht was en dat alleen wij zuiver en rein waren, was een oplossing voor de cognitieve dissonantie die ik ervoer wanneer klasgenoten gewoon deden wat ze leuk vonden, terwijl ik mijzelf allemaal geboden en verboden oplegde. 9

Inherent hieraan is het herhalen en herhalen dat mensen die Jezus niet kennen vanbinnen een leegte voelen. Dat dit totaal niet proefondervindelijk vastgesteld kan worden, maakt niet uit: we herhalen dit net zo lang totdat het waar wordt. Hoe mooi iemands leven er ook uitziet: 'van binnen voelt hij de leegte, omdat hij God niet kent'. En de oplossing is dat deze mensen ‘het evangelie’ gaan accepteren. Ik zie nu dat dit idee alleen in het hoofd van christenen bestaat. De werkelijkheid is eerder andersom. Ik denk dat veel christenen helemaal niet vrij zijn, maar ze brainwashen zichzelf voortdurend door liedjes te zingen die woorden als ‘ik ben zo vrij, ik ben zo vrij’ herhalen. In werkelijkheid zitten ze gevangen in leer en theologie, in angst en in een keurslijf. Ze durven er niet uit te breken uit angst voor God of de reacties van andere christenen. Of ze zijn het zich niet eens bewust, want dat is wat brainwash doet. Ze denken écht dat zij vrij zijn, en dat zij gelukkiger zijn dan mensen in de wereld. Het is bijna een soort religieus stockholmsyndroom: ze bezingen voortdurend uitingen van liefde naar het religieuze wezen dat hen vasthoudt onder een juk van angst en schuld. Ze zitten zo gevangen dat ze échte vrijheid als bedreiging zien en het gevangenschap noemen. Ze noemen de wereld ‘misleid’ en ‘gebrainwasht’ omdat ze niet willen of kunnen zien hoe gebrainwasht ze zelf zijn.

Oscar Wilde schreef ooit: “Most people are other people. Their thoughts are someone else’s opinions, their lives a mimicry, their passions a quotation.” Ik denk dat dit zeker opgaat voor veel ‘gelovigen’: ze hebben het intrinsieke verruild voor het aangeleerde, en zijn een soort papegaaien geworden die herhalen wat hen geleerd is. En zelf was ik ook jarenlang precies zo. Ik wijs ook niet met de vinger naar anderen; ik wijs feitelijk met de vinger naar mijzelf, want ik heb twintig jaar lang in deze cirkels meegedraaid.

Wellicht ten overvloede: er zijn ontzettend veel christenen die voorbeelden zijn in liefde. Ik ken christenen die simpelweg prachtige mensen zijn, vol trouw en liefde, vol toewijding en met een geweldig karakter. Ik richt mijn pijlen niet op individuen. Ik leg mijn vinger hier bij de totale christelijke cultuur, waarin bewuste en onbewuste brainwash aan de orde van de dag zijn, met als gevolg dat mensen niet meer zelf denken maar een robot van de voorgeleefde theologie worden.

Kortom: ik ben er uiteindelijk achter gekomen dat het christendom evenzeer een religie is als alle andere, met dezelfde methodes: brainwash, controle, inspelen op angst, enzovoorts. Het bevat in meer of mindere mate dezelfde psychologische methodes die sektes gebruiken, zéker in de charismatische wereld. Hoe meer ik ‘eruit’ ben, hoe helderder ik zie dat christenen, op zijn minst ten dele, losgekoppeld zijn van hun eigen binnenste en leven uit een extern opgelegde leer waarmee ze zichzelf programmeren, en die hen ten dele leer-robots maakt. En ik kan niet geloven dat de God die dit universum schiep zoiets nodig zou hebben, en zichzelf niet op een manier kan openbaren zonder dat mensen zich moeten programmeren met een boek. Voor mij is het helder dat het christendom een religie is, een menselijk systeem. 10

Dit brengt mij aan het einde van mijn reis van verandering. In het laatste hoofdstuk, Ten slotte, maak ik de rekening op.

COMMENTAAR

Systeemdwang

Het gebeurt helaas vaak dat mensen krampachtig leven in de veronderstelling dat ze zo heiliger en beter zullen worden. Het komt binnen en buiten het geloof voor. Het is een innerlijke drang om door zelfdiscipline iets te bereiken. Hoe sterker de groepsnormen, of de zelfopgelegde normen, des te groter de kans op ontsporing. Iets dergelijks heeft Tjarko Evenboer meegemaakt – hij is daar heel eerlijk over. Is dat een aanklacht tegen het Christelijke geloof? Of is dat een aanklacht tegen hemzelf? Of tegen zijn vroegere kerk die dit dwangmatige gedrag bevorderde, of niet wist hoe daar iets tegen te ondernemen? (Geestelijke begeleiding is de taak van een gemeente.) Soms neemt dit zelfs neurotische/psychiatrische vormen aan; anderen ontwikkelen lichamelijke of geestelijke klachten. Maar als je door verkeerd te sporten een wond oploopt, is dat dan een aanklacht tegen sport in het algemeen? Als je door een geforceerde levensstijl als gelovige jezelf in de nesten werkt, is dat dan een bewijs dat het geloof niet klopt?

Er ligt wel een probleem overigens. Je zou verwachten dat iemand vanuit zijn geloof de kracht ontvangt om uit de penarie te raken. Maar het geloof functioneert in een gemeenschap. Is de gemeenschap ziek, sektarisch, wettisch, dwangmatig, dan zal ze weinig oog hebben voor persoonlijke vrijheid en zelfontplooiing. Dat lijkt hier het geval. Evenboer lijkt me een ijverige student, wat intellectualistisch ingesteld. Dat was onvoldoende om de negatieve spiraal te doorbreken. Wat een ongelukkige samenloop van omstandigheden! Maar dat is niet beperkt tot charismatische gemeenschappen. Ik ben dezelfde verschijnselen in tamelijk vrije kerken en onder studenten ook tegengekomen. Mensen doen vaak domme dingen. Wie zijn gat brandt...

20 jaar heeft dat voor de auteur geduurd. Het werd een trauma voor hem. Toen hij brak met het geloof (of was het: met een karikatuur daarvan?) werd hij daarvan bevrijd. Maar hoeveel mensen beleefden een dergelijke bevrijding en het ‘terugvinden’ van zichzelf juist door het geloof? Hoeveel Christenen beleven in het lezen van de Bijbel, het nadenken erover en gebed juist wat Evenboer beleeft? Het probleem in dezen is de persoon in kwestie, niet het geloof in Christus.

Sekten en religies, één pot nat
- Mainline Christendom, Jehova’s Getuigen en Islam dragen op gelijke wijze het geloof over, stelt de auteur. Dan zou hij een tijdje met al die groepen moeten meelopen. Ik noem hier ‘mainline’, want het gaat om een zeer algemene uitspraak. Of bedoelt Evenboer specifiek het charismatische deel van het Christendom? Maar ook dat is behoorlijk verdeeld. Mensen hebben de neiging om hun mening dwangmatig aan anderen op te leggen; ook ongelovigen doen dat. Is daarmee het ongeloof ‘hetzelfde’ als geloof?

In verhouding tot het algemene Christelijke geloof zijn de methoden van sekten en de Islam heel erg dwangmatig. In die groepen is het een ijzeren wet om mensen te dwingen tot bepaalde daden of opvattingen. Zo strak ligt dat niet in het Christelijke geloof, hoewel de meer behoudende groepen soms sterk die kant uitgaan. In een Christelijke kerk kun je gewoonlijk kritische vragen stellen; dat ligt anders bij sekten of de Islam. Bovendien kun je een misstand in enkele charismatische groeperingen niet ten laste leggen van de Christenheid in het algemeen.

Kritisch nadenken werd niet op prijs gesteld in de groepen waarbinnen de schrijver verkeerde. Dat geldt niet voor elke kerk. Heel interessant is dat het orthodoxe Jodendom kritische vragen zelfs uitlokt en goed kan waarderen. Het gebrek aan zelfreflexie en afkeer van kritische vragen kom je overal in zekere mate wel tegen, maar is niet kenmerkend voor kerk en geloof in het algemeen.
Er zijn inderdaad bepaalde groepen, vooral in de marge van het Christendom, waar leiders te veel op een voetstuk worden geplaatst en waar kritiek in het algemeen en vooral op leiders als een ernstige vorm van dwaling wordt beschouwd. Maar vooral in het Westen is bijna het tegendeel het geval in de grootste genootschappen. Ook de Bijbel leert die afhankelijkheid van leiders niet. In die zin snijdt de kritiek van Evenboer geen hout voor het Christelijke geloof als zodanig.
Elke groep en partij, elk bedrijf, elke school kent een groepscultuur. Daarop zich is niets mis mee. Elke school, elk bedrijf, elke vereniging en ook elke kerk heeft bepaalde lidmaatschapsvereisten. Wie daaraan niet wil voldoen, kan geen lid zijn. Is dat een vorm van hersenspoeling? Natuurlijk niet. Er zijn afspraken nodig om de groep goed te laten functioneren. De roker kan bijvoorbeeld niet meedoen in een antirookcampagne; de principiële kapitalist past niet in een socialistische partij. Van hersenspoeling kun je pas spreken wanneer iemand tegen zijn eigen wil in bepaalde stellingen moet onderschrijven of tot bepaalde gedragingen wordt verplicht, tegen zijn wil in. Ik maak me sterk dat Evenboer nooit met echte hersenspoeling te maken heeft gehad, maar waarschijnlijk wel met groepsdwang. Ook dat kan ergerlijke vormen aannemen. Maar door het gebruik van het woord ‘hersenspoeling’ overdrijft de auteur schromelijk. Hersenspoeling vind je bij bepaalde sekten, die vaak ook elk contact buiten de eigen groep afkappen, de Scientology ‘Church’ e.d.
Wat is ertegen wanneer verschoppelingen de liefde van God leren kennen? Maar als die liefde voorwaardelijk is, (we houden van je, mits je ons navolgt) is kritiek nodig. Maar zelfs dan is het knap als mensen een verschoppeling uit de ellende helpen. Of vindt Evenboer dat het probleem het geloof zelf is? Vindt hij dat je geen geloof mag doorgeven? Mag je andere dingen wel doorgeven? Ik denk aan sport, politiek of belangstelling voor de natuur. Iedereen geeft wel iets door. De problemen die overblijven zijn: voorwaardelijke liefde en een berekenende vorm van evangeliseren. Maar om dat helemaal af te wijzen? Zoeken partijen ook niet naar de zwevende kiezer? Zoekt Jezus niet naar het verloren schaap? Maar: dit is geen kritiek op het Christelijke geloof in het algemeen.
Ook hier weer: een overtrokken situatie. Ik herken het, maar zou in wijde omgeving geen enkele groep of kerk kunnen aanwijzen met die karakteristieken. Geen enkele voor mij bekende groep suggereert dat het fout zal aflopen met iemand die een andere weg kiest, nooit heb ik horen dreigen met de duivel. Maar een kerk mag een mening hebben. Ze mag niet pressen, maar oproepen tot de keuze van de goede weg is toch redelijk? Het lijkt alsof Evenboer een kerk het recht op een eigen mening wil ontzeggen. Daar gaat de kritiek zelf over de schreef.

Manipulatie, isolatie en machtsmisbruik

Evenboer noemt in twee alinea’s drie punten die verwerpelijk zijn: manipuleren, isoleren en forceren tot het geloof. Vrijwel elke Christen zal dat met hem eens zijn, dus is dit geen kritiek tegen het geloof, maar tegen verkeerd gedrag. Kwalijk is dat hij daarmee meteen de meest voorkomende en natuurlijke manier van evangelisatie in een kwaad daglicht stelt. Alle vriendschapsevangelisatie is fout. Wat een onzin. Ik heb veel vrienden overgehouden aan mensen die ik in zendings- en evangelisatiewerk ontmoet heb. Sommigen hebben mijn geloof ook gevonden, anderen niet, sommigen hebben het overduidelijk verworpen, sommigen zijn later weer een andere weg ingeslagen, na eerst bij een kerk te hebben gehoord. Dat zijn gewoon vrienden gebleven. Zo zie ik dat om me heen als algemene stelregel. Ik heb niets met agressieve vormen van evangelisatie en vind dat niet bij het geloof passen. Je moet altijd de anderen respecteren en niets opdringen. Dus ben ik het op dit punt met de auteur eens. Alleen is dit geen argument tegen het geloof in het algemeen. Dit is geen argument tegen het Christelijke geloof.

Diverse aanklachten tegen het geloof

4.1 Twee zaken komen onder de aandacht: Verlorenheid van de ongelovigen en het recht om een mening te verkondigen. Eerst het punt van verlorenheid en behoud. Allicht zal iemand die het geloof vaarwelzegt zich verzetten tegen de opvatting van de Bijbel dat wie Christus verwerpt, verloren is. Het behoud is in Hem en niemand anders. Dat is een centrale Christelijke leerstelling. Het is geen kwestie van logica om dit te verwerpen, het laat slechts de voorkeur van de auteur zien. Dan de verkondiging van een mening. Dat doet iedereen. Waarom Christenen niet? Alleen moeten de motieven zuiver zijn en het heeft geen zin om mensen ergens toe te pressen.

4.2 Het woordje ‘covering’ is een vakterm die vrijwel niemand buiten sommige charismatische groepen kent (en zelfs daar gaat het om een minderheid). Het gaat erom dat iemand altijd een geestelijke leider boven zich moet hebben (behalve dan de top zelf). Dat is een zelfbedacht dogma niet te onderbouwen vanuit de Bijbel, bedoeld om leiders een stevige positie te verschaffen. Prima om daar kritiek op te hebben, maar dat heeft hoegenaamd niets met het Christelijke geloof te maken. In dezelfde paar regels verwerpt de schrijver ook alle evangelisatie. Bestaan er ook andere groepen die hun mening niet mogen laten horen? Wat een flauwe argumenten!

4.3 Dan wordt evangelisatie gelijkgeschakeld aan manipulatie en hersenspoelen. Vreemde gedachte. Als elke vorm van doorgeven van ideeën manipulatie zou zijn, dan is Evenboer in zijn artikelen aan het manipuleren. Worden kinderen op school ook gehersenspoeld? Want zij moeten daar heel veel leren. Waarom zou een ouder die een kind een goede weg probeert te wijzen een manipulator zijn? Waarom zou Jezus, bezig met het vertellen van een gelijkenis, afgeschilderd moeten worden als manipulator? Ik ben voor evangelisatie en tegen manipulatie – zoals de meeste Christenen. Evenboer zou er goed aan doen eerst eens een goede definitie voor manipulatie te vinden, om daarna met een zuiverder vorm van redeneren dit nog eens aan de orde te stellen. Wat er nu staat is... gebazel.

Achter de rug om

Het is de persoonlijke ervaring van de schrijver dat hij, toen hij wat kritisch begon te worden, op een zijspoor kwam. Er werd achter zijn rug om over hem gesproken maar niet met hem. Niet leuk. Blijkbaar was er geen open communicatie. Maar dit is tegelijk een sociologische wetmatigheid. Zo gaat dat vrijwel overal, in elke groep. Het kan de buurtvereniging zijn, de politieke partij, een bedrijf, een school. Hij wijst iets aan wat vrijwel iedereen dagelijks om zich heen meemaakt, waar mensen zich over verbazen, waarover ze boos of verdrietig van worden, maar het gebeurt aan de lopende band. Degene die eruit ligt, maakt zulke dingen mee. Bijna overal. Het is prima om dit op te merken, maar het zegt niets over het geloof.

Succesverhalen

Graag willen groepen die bezig zijn te emanciperen, of die heel ambitieus zijn, met hun successen pronken. Overal op aarde. Mensen praten over hun successen en zwijgen bij voorkeur over hun falen. Ook dit is een sociaal-psychologische wetmatigheid. Dit zie je heel sterk bij de linkerflank van de charismatische beweging, maar ook bij wereldverbeteraars, sportclubs, radicale politieke groeperingen... Zij allen bazuinen hun successen uit, blazen ze op en vinden zichzelf heel belangrijk. Dat is psychologie en dat wordt door de massamedia nog versterkt. Het is goed om de vinger op de wonde te leggen, maar dit zegt niets over het Christelijke geloof als zodanig.

Hersenspoeling
- Opnieuw een punt waarbij de auteur er goed aan zou doen eerst de woorden die hij gebruikt goed te definiëren. Wat verstaat hij onder ‘hersenspoeling’? Het wordt gebruikt als iets vreeswekkends. Er is groot gevaar volgens de schrijver, maar ik wil dit bestempelen als manipulatief taalgebruik. Elke overtuiging tekent hij als hersenspoelen. Dat woord heeft een heel negatieve lading. Iedereen met een overtuiging die afwijkt van de mening van Evenboer is het slachtoffer van hersenspoeling of misschien ook wel dader. Maar hersenspoelen is een kwalijke zaak. Is Evenboer onze grote redder daaruit?

Niet elke overtuiging staat gelijk aan hersenspoeling. Ook niet als die erin gehamerd wordt, zoals een chemische formule op school. Een kerk, vereniging, partij of organisatie, die staat voor een bepaalde stijl en overtuiging, gebruikt nog geen hersenspoeling. Misschien is men erg overtuigd van bepaalde zaken. Misschien wordt ‘de wind eronder’ gehouden. Duidelijkheid en discipline zijn geen hersenspoeling. Daarvoor zijn misleidende en grensoverschrijdende methoden nodig. Dus: geef eerst maar een goede definitie. Nu is er nog niets gezegd. Om Westboro en RKK op één hoop te gooien in hun methodieken, vereist veel fantasie.

Elke waarheidsclaim komt neer op de behoefte ergens bij te horen en ergens zeker van te zijn, vertelt de criticus. Is zo de relativiteitstheorie geboren? En onze kennis over de opwarming van de aarde? Of geldt dat alleen voor religies? Waarom dan? Als het Christendom vertelt dat Genesis het eerste boek van de Bijbel is, is dat dan het gevolg van een psychologische behoefte? Hier worden uitspraken gedaan die kant noch wal raken. Ook Evenboer verkondigt een standpunt. Hij zoekt naar waarheden. Wat is daar verkeerd aan? Wil hij de kerk verbieden wat hij zelf doet?

De duisternis daalt neer

Wee de journalist die vindt dat zaken slechter gaan dan voorheen. Hij krijgt het met Evenboer aan de stok. Wee voor al de klimaatactivisten. Wee aan de auteurs van wereldberoemde romans... Want in de voormalige religieuze setting van Evenboer bestond een nogal apocalyptische kijk op deze wereld die hij nu verafschuwt. Het gaat niet slecht, het gaat steeds beter, beweert hij.

Denkfout nummer één: De ervaring binnen een segment van het Christelijke geloof wordt op de wereldkerk geplakt. Denkfout twee: van de ene absolute uitspraak switcht de schrijver naar het tegenovergestelde, even absoluut. Het gaat altijd en overal beter. Nonsens. Daar ligt daar geen enkele logica aan ten grondslag. Denkfout nummer drie: De schrijver haalt voorbeelden aan van Vikingen, inquisitie e.d. om te laten zien dat het verleden heus niet beter was. Inderdaad. Op sommige punten was het vroeger, althans in bepaalde tijden en landen en op zekere punten, slechter. Maar dat is geen bewijs dat alles beter gaat. Je zou zelfs kunnen stellen met deze weinige punten, dat het Protestantisme (een poging tot herstel van het originele Christelijke geloof) veel goeds heeft gebracht. Maar dat wilde Evenboer nu net ontkennen... Dit is dus ook eerder een emotionele kreet dan een zinvolle poging om het Christelijke geloof te bestrijden.

Gaat het steeds beter in de wereld? Op sommige punten. Op andere weer niet. Dit is een evolutionistische opvatting. De mens wordt steeds knapper en beter. Ik geloof niet dat de mens ook maar een millimeter is opgeschoten, geestelijk dan. Er is misschien meer technische kennis, maar in andere opzichten zijn mensen ook dommer geworden. Het lijkt me niet dat wij in staat zijn de ingewikkelde filosofische redeneringen nog te volgen van de populaire filosofen uit de eerste eeuw. Spreken de pedagogen niet over een schrikbarende achteruitgang van kennis onder de jongere generaties? Er is veel geweld, veel drugsverslaving, veel kinderporno. Je kunt ontwikkelingen altijd van twee kanten bekijken...

Zou Evenboer deze gedachte (het gaat steeds beter) niet gebruiken om ‘aan te tonen’ dat er iets mis is met het geloof, dan zou ik er zelfs geen letter aan wijden... Hij stelt veel, bewijst echter niets.

Doemtheologie

Nog wat verder wijdt de auteur uit over het negatieve denken over de maatschappij en op dezelfde manier. Hij verabsoluteert persoonlijke ervaringen, alsof iedereen die in de kerken zal opdoen. Als tiener had hij de behoefte aan zwart-wit denken; dat hebben de meeste tieners. Dat kun je niet aan het Christelijke geloof wijten, dat hoort bij de ontwikkelingsgang. De Bijbel voorzegt zware tijden, maar heeft ook heilsprofetieën voor de toekomst, dus kun je niet alleen een negatief beeld schetsen. Slechtheid en moord waren er altijd al. Maar in Europa zijn we al eeuwenlang over dat stadium heen, vertelt Evenboer. Ach, zou het? Hitler dan en Stalin, of de oorlog in het voormalige Joegoslavië (dat ligt nog maar net achter ons). Er is weinig reden om te juichen, lijkt me. Misschien gaat het op sommige punten iets beter, dat zou al heel mooi zijn. Maar het heden biedt geen garantie voor de toekomst. En naast positieve ontwikkelingen zijn er ook negatieve (drugsgebruik en misdaadbendes, cybercriminaliteit, opnieuw de ontwikkeling van massavernietigingswapens...) Kortom: de doemtheologie van sommigen is geen reden om het christelijke geloof in haar totaliteit iets te verwijten. Bovendien is het geen onmisbaar bestanddeel van het geloof.

Het innerlijke vacuüm

Er is een leegte..., die niet bestaat, zegt Evenboer, alleen maar in de fantasie van Christenen. Dit is een overigens geen dogma van de kerk, maar eerder een gevleugelde uitspraak. “Er is een vacuüm...” Maar is die er dan niet? Zoveel mensen ervaren dat ze ‘meer’ zouden willen, zijn teleurgesteld in het leven, hebben een gevoel van een moeilijk te omschrijven gemis (paradise lost). De fout waarnaar wordt verwezen is: Sommigen presenteren het Christelijke geloof als Haarlemmerolie. Het is een oplossing voor ‘alles’. Dat staat niet in de Bijbel. Een weldenkend mens zal zoiets ook echt niet durven zeggen. Maar het gebeurde wel in de groepen waar Evenboer verkeerde. Die kritiek is terecht, de conclusie niet. Want de eindconclusie van dit artikel luidt: “Het Christelijke geloof is niet te onderscheiden van andere religies”. Net zo dom, foutief of krachteloos... Maar dat zou dan bewezen moeten worden. Dat heeft Evenboer wel zo opgeschreven, maar hij heeft niets bewezen. Hij heeft gevoelens, vermoedens, wensen, vooringenomenheden... Maar die hebben we allen. Dat is geen bewijs. Voor helemaal niets.

Geen religie is beter dan wel een religie, zegt Evenboer. Hij is daarmee aan het evangeliseren voor zijn nieuwe, magere, overtuiging. Maar hij heeft net alle overtuigingen verworpen als dwangmethoden en hersenspoeling. Is hij daar nu op een andere wijze, met een andere leer, opnieuw mee bezig?

Zo moet ik ook van dit laatste van een serie artikelen zeggen: Op punten waardevol, maar het bewijst niet wat het pretendeert te bewijzen, namelijk dat het Christelijke geloof fout zit en je daar beter bij weg kunt blijven. Mijn voorlopige conclusie is dat je beter weg kunt blijven bij de onuitgewerkte kritieken van Evenboer, die er niet in slaagde in elf grote artikelen te bewijzen wat hij pretendeert te bewijzen.

Bram Krol

2 oktober 2020